Dolandırıcılık Suçu | TCK m.157, 158

Dolandırıcılık suçu; kişinin, hileli davranışlarda bulunmak suretiyle bir başkasını aldatıp, aldattığı kişinin veya bir başkasının zararına olarak, kendisine veya bir başkasına fayda temin etmesidir. Bu şekilde dolandırıcılık suçunu işleyen kişi hakkında, bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Dolandırıcılık suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 157, 158 ve 159’uncu maddelerinde düzenleme altına alınmıştır. TCK m.157:

Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlayan kişiye bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası verilir.

Dolandırıcılık Suçu Nedir?

Dolandırıcılık suçu, hileli davranışlar sergilenerek bir kimsenin aldatılması, aldatılan kişinin veya bir başkasının zararına olarak, aldatanın veya bir başkasının yarar sağlamasıyla işlenir. Bahse konu suça ilişkin yalın bir tanımlama yapmak gerekirse; kişinin, aldatma amacıyla gerçekleştirdiği hileli hareketlerle menfaat temin etmesidir. Bahse konu suçun işlenebilmesi için mutlaka kendi yararına menfaat elde etmesi şart değildir; bir başkası yararına da menfaat temin edebilir.

İşbu suç, TCK’de malvarlığına karşı suçlar kategorisinde düzenlenmiştir. Nitelikli dolandırıcılık suçu ise suçun, ilgili başlıkta paylaşıldığı üzere nitelikli unsurlar dahilinde işlenmesidir. Suçun nitelikli halleri, TCK m.158’de hükme bağlanmıştır. Kanun’un 159’uncu maddesinde ise, hukuki bir ilişkiye dayanan alacağın tahsil edilmesi amacıyla dolandırıcılık suçunun işlenmesi düzenlenmiştir. İşbu düzenleme, suçun daha az cezayı gerektiren halidir.

Dolandırıcılık Suçunun Şartları Nelerdir?

Dolandırıcılık suçundan söz edilebilmesi, aşağıda sıralanan üç şartın varlığına bağlıdır:

1. Hileli Hareket

Fail, hileli hareketlerde bulunmalıdır. Failin sergilediği hileli hareketler, mağdurun inceleme imkanını ortadan kaldırır nitelikte olmalıdır. Failin mağdura söylediği her yalan, hileli hareket kapsamında değerlendirilmez. Bu suçtaki hileli hareket, nitelikli bir yalandır ve mağdurun yargılama yetisini ortadan kaldırır.

2. Aldatıcılık

Hileli davranışlar, mağdurun aldatılmasına hizmet etmelidir. Hileli hareketin mağduru aldatabilecek nitelikte olup olmadığı ise somut olay özelinde değerlendirilir. Bu nedenle, her bir somut olayda farklı bir hileli hareket mümkün olabilir. Hangi hareketin aldatmaya elverişli bir hareket olduğu, somut olayın özellikleri ve koşulları ile beraber mağdurun mevcut durumu dikkate alınarak tespit edilir. Dolayısıyla, bu hususta önceden bir kriter belirmemek mümkün değildir.

Aldatıcılık şartı çerçevesinde hilenin, ortalama bir insanı hataya sürükleyecek nitelikte olması şart değildir; mağduru hataya sürükleyebilecek nitelikte olması yeterlidir. Bu bakımdan, icra edilen davranışın hile teşkil edip etmediği de olaya ve muhataba göre değerlendirilmelidir.

3. Zarar

Suçtan söz edilebilmesi için suç teşkil eden fiil sonucunda bir zarar oluşmalıdır. Suçu düzenleyen madde metninde de ifade edildiği üzere fail, mağdurun veya bir başkasının zararına, kendisinin veya bir başkasının yararına haksız şekilde fayda temin etmelidir. Fiili icra eden kişi, yani failin eylemi ile mağdura verilen zarar arasında illiyet (nedensellik) bağı bulunmalıdır.

Dolandırıcılık Suçunun Unsurları Nelerdir?

Dolandırıcılık suçunun unsurlarını; fail, mağdur, suçun hukuki konusu, fiil, manevi unsur ve nitelikli unsurlar olmak üzere altı başlıkta inceleyelim:

Fail

Kanun koyucu, suçun faili açısından özel bir düzenlemede bulunmamıştır; herkes bu suçun faili olabilir. Fakat, özellikle belirtelim ki, tüzel kişiler bu suça doğrudan fail olamaz.

Mağdur

Suçun mağduru açısından da özel bir düzenleme mevcut değildir; herkes bu suçun mağduru olabilir.

Suçun Hukuki Konusu

Suçun hukuki konusu, insan iradesinin özgürlüğü ve malvarlığına ilişkin varlık ve menfaatlerdir.

Fiil

Suçun oluşması, bir kimsenin hileli davranışlarla aldatılmasına bağlıdır. Bir fiilin hile kapsamında değerlendirilebilmesi içinse kişinin iradesi sakatlanarak, bir şekilde hakikatin gizlenmesi veya farklı gösterilmesi gerekir. Bu nedenle, kişinin iradesini sakatlayan her türlü fiil hile kapsamında değerlendirilmektedir. Dolayısıyla, fiilin hangi hareketle yapıldığı önem teşkil etmez. Yargıtay kararlarında, yalan söyleme fiilinin, suçun hile unsurunun gerçekleşmesi bakımından yeterli olmadığı belirtilmiştir.

Dolandırıcılık suçunun oluşabilmesi için yalanın, muhatabın inceleme eğilimini ortadan kaldırabilecek ve doğruluğunu kabul ettirebilecek güçte olması gerekir. Yine, suçun oluşması için, hileli eylem dışında mağdurun aldatılmış olması gerekir. Mağdurun aldatılmış olmasından kasıt, mağdurun, normalde yapmayacağı bir şeyi hataya düştüğü için yapmış olmasıdır. Özetle, mağdurun aldatılıp aldatılmadığı hususu da somut olay ve mağdur özellikleri dikkate alınarak belirlenir.

Manevi Unsur

Dolandırıcılık suçu, ancak kasten işlenebilir; zira, Kanun’da taksirli şekli düzenlenmemiştir.

Nitelikli Unsurlar

Nitelikli unsurlar, suçun nitelikli halini oluşturur. Söz konusu unsurlar, “Nitelikli Dolandırıcılık Suçu” başlığı altında zikredildiği için burada değinilmemektedir.

Dolandırıcılık Suçu Cezası

Suçun basit hali için öngörülen ceza, TCK m.157’de açıkça belirtilmiştir. Buna göre; suçun, TCK m.157’de düzenlenen basit halini işleyen fail hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına hükmedilir. İşbu suç, Kanun’da öngörülen hürriyeti bağlayıcı hapis cezası yaptırımı ve adli para cezası dikkate alındığında, sonuçları itibariyle oldukça ağır ve ciddi bir suçtur. Bu itibarla, deneyimli bir ceza hukuku avukatı yardımına başvurmak, sağlıklı ve doğru olan yaklaşımdır.

Nitelikli Dolandırıcılık Suçu

Dolandırıcılık suçunun;

• Dini inanç ve duyguların istismar edilmesi suretiyle,
• Kişinin içinde bulunduğu zor şartlar veya tehlikeli durumdan istifade etmek suretiyle,
• Kişinin algılama yeteneğindeki zayıflığından faydalanmak suretiyle,
• Kamu kurum ve kuruluşlarının, kamu meslek kuruluşlarının siyasi parti, dernek veya vakıf tüzel kişiliklerinin vasıta olarak kullanılması suretiyle,
• Kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak,
• Banka veya kredi kurumlarının, bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılması suretiyle,
• Basın ve yayın araçlarının sağladığı kolaylıktan faydalanmak suretiyle,
• Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri esnasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatif faaliyeti dahilinde,
• Serbest meslek mensubu kişilerce, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle,
• Banka veya diğer kredi kurumları tarafından tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak amacıyla,
• Sigorta bedelinin alınması amacıyla,
• Kişinin, kendisini kamu görevlisi veya banka, sigorta ya da kredi kurumlarının çalışanı olarak tanıtması veya bu kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğunu söylemesi suretiyle, işlenmesi halinde nitelikli dolandırıcılık söz konusu olur.

Nitelikli Dolandırıcılık Suçu Cezası

Suçun, bir üst başlıkta sıralanan nitelikli unsurlar dahilinde işlenmesi halinde, faile üç yıldan on yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına hükmedilir. Fakat, TCK m.158/e – f – j – k – l bentlerinde belirtilen nitelikli unsurlarda hapis cezasının alt sınırı dört yıldan, adli para cezasının miktarı ise suçtan elde edilen yararın iki katından az olamaz. TCK m.157 ve 158’de düzenlenen suçların, üç veya daha fazla kişi tarafından beraber işlenmesi halinde, faile hükmedilecek ceza yarı oranında artırılır.

Yine TCK m.157 ve 158’de yer alan suçların, suç işlemek amacıyla oluşturulmuş bir örgütün faaliyeti kapsamında işlenmesi halinde, fail/faillere hükmedilecek ceza bir kat artırılır. Son olarak, suçun daha az cezayı gerektiren halini izah edelim: TCK m.159 uyarınca dolandırıcılık, hukuki bir ilişkiye dayanan alacağın tahsil edilmesi gayesiyle işlenirse, şikayet üzerine, fail hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmedilir.

Dolandırıcılık Suçu Etkin Pişmanlık ve Ceza İndirimi

Ceza hukukunda etkin pişmanlık; işlediği suç sebebiyle pişmanlık duyan failin, suçun etkilerini gidermeye çalışması, mesela meydana gelen zararı gidererek mağduriyeti azaltması olarak tanımlanabilir. Malvarlığına yönelik suçlardan biri olan dolandırıcılık, şartların karşılanması halinde etkin pişmanlık kurumuna başvurunun mümkün olduğu suçlardandır. Bahse konu suça ilişkin etkin pişmanlık sebebiyle uygulanacak ceza indirimini, soruşturma aşamasında gösterilen etkin pişmanlık ve kovuşturmada safhasında gösterilen etkin pişmanlık olmak üzere iki başlıkta inceleyebiliriz:

• Suça ilişkin dava açılmadan önce (soruşturma aşaması) etkin pişmanlık gösterilir ve mağdurun zararı giderilirse, fail hakkında hükmedilecek cezanın 2/3’ü kadarı indirilebilir.
• Suça dair dava açıldıktan sonra (kovuşturma aşaması) etkin pişmanlık gösterilir ve mağdurun zararı giderilirse, fail hakkında hükmedilecek cezanın 1/2’si indirilebilir.

Fail, işlediği suçtan dolayı neden olduğu zararı, suç konusu şeyi mağdura aynen iade ederek veya suç konusu şeyin bedelini ödeyerek giderebilir. Söz konusu suç sebebiyle etkin pişmanlık hükümleri çerçevesinde uygulanacak ceza indiriminden, suçu azmettiren ve suça yardım eden de faydalanabilir.

Dolandırıcılık Suçunda Cezanın Ertelenmesi, Adli Para Cezasına Çevrilmesi veya HAGB

Adli para cezası; işlediği suça karşılık hükümlüden bir miktar para alınmasını ve kanunun belirttiği yere tevdi edilmesini, ödenmemesi durumunda yine kanunda öngörülen yaptırımlara çevrilmesini belirleyen cezadır. Bu ceza, işlenen suça karşılık tek başına verilebileceği gibi, hapis cezası ile beraber de verilebilir. Basit dolandırıcılık suçu işleyen fail hakkında hükmedilen hapis cezası, belirli koşullarda adli para cezasına çevrilebilir.

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB); sanık hakkında hükmedilen cezanın, belirli bir denetim süresi zarfında netice doğurmaması, bu süre zarfında belirli şartlar yerine getirildiğinde ceza kararının herhangi bir netice doğurmamak kaydıyla ortadan kaldırılması, davanın düşmesi sonucunu doğuran ceza yargılaması müessesesidir. Hem basit hem de nitelikli dolandırıcılık suçu sebebiyle hükmedilen hapis cezaları hakkında HAGB kararı verilebilir.

Cezanın ertelenmesi, fail hakkında hükmolunan hapis cezasının, ceza infaz kurumunda infaz edilmesinden koşullu olarak vazgeçilmesi, denetim süresini iyi halli geçiren sanığın cezasının infaz edilmiş sayılması sonucunu doğuran bireyselleştirme kurumudur. İşbu suçtan dolayı hükmolunan hapis cezası hakkında cezanın ertelenmesi kararı verilebilir.

Dolandırıcılık Suç Duyurusu

Dolandırıcılık, takibi için şikayette bulunulması gereken suçlardan değildir. Suç, savcılık tarafından öğrenildiği anda re ‘sen soruşturulur. Suçun mağduru, savcılığa veya karakola başvurarak suç duyurusunda bulunabilir. Mağdur, suç hakkında Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunduğu takdirde suça ilişkin soruşturma başlatılır. Soruşturma aşamasının ardından, suç hakkında yeterli şüphe elde edildiği takdirde iddianame hazırlanarak kamu davası açılır.

Dolandırıcılık Suçu Şikayet, Zamanaşımı ve Uzlaştırma

Dolandırıcılık suçunun takibi, mağdur şikayetine tabi değildir. Suç, savcılık mercii tarafından öğrenildiği anda re’ sen soruşturulur. Bu nedenle, bahse konu suçun herhangi bir şikayet süresi yoktur. Savcılık, suçun işlendiği kanaatine sahipse bahse konu suç hakkında kamu davası açar. Fakat, işbu suçun en basit hali için sekiz yıllık dava zamanaşımı süresi düzenlenmiştir. Bu bakımdan, suç hakkında en geç sekiz yıl içinde şikayet hakkı kullanılarak savcılığa suç duyurusunda bulunulmalıdır.

Dolandırıcılık suçunda uzlaşma ise yalnızca suçun, TCK m.157’de düzenlenen halinde, yani suçun basit şekliyle işlenmesi durumunda mümkündür. Uzlaşma prosedürünün uygulanabileceği suçlarda ilk olarak uzlaştırma yoluna gidilmesi gerekir. Uzlaştırma prosedürü neticesinde taraflar arasında herhangi bir anlaşma sağlanmazsa soruşturma veya yargılama sürecine devam edilir.